Kad počinje nova pčelarska sezona ili bolje rečeno priprema pčelinje zajednice za narednu godinu, odnosno priprema pčelinje zajednice za zimovanje. Mnogi iskusni pčelari reći će vam u augustu, osim onih koji koriste kasnu ljetnu pašu vrijeska. Sama priprema obuhvata nekoliko važnih poslova koje pčelar treba da uradi da bi spokojno dočekao zimu, prezimljavanje svojih zajednica , uspješan prolječni razvoj a samim tim da iskoriste sve paše u narednoj sezoni. Slično julu august spada u najtoplije mjesece. Nastavljaju se žestoke vručine i ako to potraje duže trava po livadama i poljima potpuno se osuši. To je karakteristično za prvu polovinu mjeseca. Sredinom mjeseca dođe do prodora vlažnog vazduha i padavina. Potraje to nekoliko dana pa se vrijeme stabilizuje. Poslije toga klima se potpuno izmjeni. Noći postaju sviježije, uz prisustvo vlage počinje da buja i cvijeta rastinje. U jutarnjim satima pčele obilato donose polen i nešto nektara. A korovsko bilje bolje zamedi, zimske zalihe budu kvalitetnije i bogatije. Pošto je august kod nas prvi mjesec u pčelarskoj godini radovi koji se obavljaju u njemu imaju poseban značaj. U ovom mjesecu na pčelinjaku obavljaju se sledeći poslovi : 1. DETALJAN PREGLED PČELINJIH ZAJEDNICA - Ovaj pregled obuhvata sređivanje pčelinjeg legla - Raspored nastavaka - Pregled saća - Ocijenu kvaliteta matice - Uvid u zdravstveno stanje pčela Detaljan ljetni pregled važan je za pravilnu pripremu pčelinjih zajednica za uzimljavanje. Shodno tome treba da za svaku košnicu utvrdimo na koliko se ramova nalazi leglo i taj podatak evidentiramo. Normalno je da se u to vrijeme u košnici nalazi od 5 -8 okvira legla. U svakoj košnici ocijenjuje se kvalitet legla naročito poklopljenog. Posebnu pažnju obratiti na siptome bolesti legla. Skidanjem medišnih tijela mi istovremeno vršimo odabir saća koje ostavljamo za dalju upotrebu a koje ide na pretapanje. Ukoliko nema paše ovaj pregled obaviti predveče ili rano ujutro zbog grabeži. Važno je provjeriti kvalitet saća centralnih ramova u plodištu na kojina se tada nalazi leglo. U plodišnom dijelu treba obezbjediti najbolje radiličko saće naročito onih centralnih 5-6 ramova. To su ramovi sa smeđim voskom iz kojih se izleglo najmanje 4-5 generacija pčela. Takve ramove treba postaviti u središte plodišta. Na obezbjeđenom kvalitetnom saću pčele će popunjavati medne kape, matica ga će rado zalijegati a na njima će se formirati i zimsko klube i na njma će matica početi polagati prva jaja. Sva bitna zapažanja koja smo uočili prilikom pregleda unosimo u pčelarski dnevnik. 2. ZNAČAJ KVALITETA MATICE Druga stvar koju pčelar treba da uradi prilikom tog pregleda je da provjeri kvalitet matice. Od ogromnog je značaja da u svakoj košnici imamo što kvalitetniju maticu. Rekli smo da u svakoj košnici ocijenjujemo kvalitet legla, a samim tim ocijenjujemo odnosno provjeravamo kvalitet matice. Tokom sezone stare i loše matice trebale su biti već zamjenjene. Ukoliko je leglo kompaktno i matica zaliježe koncentrično a starije larve imaju sedefastu boju onda je ono kvalitetno. I za takvu maticu možemo reći da je dobra. Ako je poklopljeno leglo raštrkano i izmješano sa nepoklopljenim onda je to znak da se radi o lošoj matici. Kvalitet matice ocijenjujemo i po produktivnošću pčelinje zajednice. Zajednica sa mladom maticom ulazi u zimu sa više mladih pčela koje bolje zimuju, a izimljavaju sa manje gubitaka i imaju u prolječe više pčela. Po dr. Riharu od trogodišnjih matica ugine i do 10% matica u toku zime, dvogodišnjih 2,5% a od jednogodišnjih samo 0,2%. Nešto slabija društva možemo zazimiti samo ako imaju mlade dobre matice i ako su snadbjevena dovoljnim količinama hrane. Izuzetno slaba društva bez ikakve dvojbe treba rasformirati. Takva društva troše znatno više hrane po kg. pčela u odnosu na jaka i prestavljaju ne samo rizik za pčelinjak u zimskom periodu nego i čisti deficit u svakom pogledu a posebno opterečenje za pčelara. Takva društva treba pripojiti srednje jakim. Svaki pčelar mora voditi evidenciju o starosti matice. Cilj je da na pčelinjaku imamo mlade matice, i da ne dozvolimo da nam matice starije od dvije godine uđu u zimu.Pčelinje zajednice sa lošom maticom u ovom periodu neće moći obezbjediti dovoljan broj pčela koje će ući u zimu. Za našu rasu pčela Apis melifera carnica broj pčela koje ulaze u zimu kreće se od 15 – 20 000 pčela. To je razlog viša da pčelinja zajednica ima mladu i kvalitetnu maticu, proizvedenu u snažnoj pčelinjoj zajednici. Matici treba omogučiti slobodan prostor sa kvalitetnim radiličkim sačem i podsticati je na intenzivno polaganje jaja u augustu i septembru. One tokom augusta polažu dnevno 600 – 700 jaja. Krajem augusta pčelinja zajednica treba da ima 5 – 7 okvira legla. Zaposjednutost ramova leglom je 40 – 50% i iz tog legla izlećiće se zimske pčele. To će obezbjediti sigurno zimovanje i dobar prolječni razvoj. Ukoliko te pčele nisu invertovale saharozu i nisu se iscrpljivale u hranjenju legla ostaju do prolječa vitalne, fiziološki mlade i sa sačuvanim mlečnim žlijezdama i masnim tkivom. Za uspješno prezimljavanje i uzgoj pčelinjeg legla najvažnije su pčele izležene u drugoj polovini augusta i septembru. 3. HRANA I DOPUNA ZIMNICE U osnovi temelja dobrog uzimljavanja stoji količina hrane koju je pčelar u predhodnom periodu oduzeo, ostavio ili dodao pčelinjoj zajednici. Veoma je značajno da se u augustu i prvoj polovini septembra pčelinja zajednica nalazi na prostoru s tihom pašom. Na taj način se postiže puna aktivnost matice. Tiha paša sačuvaće potrošnju ostavljene zimnice prikupljene u predhodnom periodu. Ovdje treba naglasiti da prilikom poslednjeg vađenja meda, pčelar mora ostaviti najmanje 10 – 12 kg čistog meda. August mjesec je obično najtopliji i najsuhlji mjesec u godini tako da u ovom mjesecu paša je oskudna. A ako je ima to je samo dovoljno da pčele pokriju dnevnu potrošnju. Ali ako bude kiše zna da iznenadi i da imamo dobru pašu za razvoj i pripremu društava za uspješno prezimljavanje i dobar razvoj u projeće.Ukoliko nema paše treba preduzeti prihranjivanje šečernim sirupom u razmjeri 1:1 . S tim da predhodno moramo dopuniti zalihe hrane bez obzira ima li tihe paše ili nema. To je najbolje učiniti što prije i to u što većim obrocima ( 3-5 litara) sirupa u razmjeri 1:1 . Iako pojedini autori ne preporučuju stimulativnu prihranu pčela u našim klimatskim uslovima ona je često neophodna. Dužina i intenzitet kasno ljetnjeg izvođenja pčela u mnogome zavisi od priliva sviježe hrane iz prirode ili iz hranilice. U cilju stimulacije matice na polaganje jaja potrebno je u to vrijeme obezbjediti pčelama bar neku tihu podsticajnu pašu. Dnevni priliv od 200-300 grama nektara uz prisustvo mlade matice i slobodnog prostora dovodi do znatnog povečanja legla na kraju ljeta. Na osnovu izvršenih ispitivanja u Rusiji došlo se do zaključka da kasno ljetna paša ili prihrana šečernim sirupom povečava količinu legla u društvu za 30%. Podsticajno prihranjivanje vrši se u količinama 200-300 grama dnevno po društvu, svakog ili svakog drugog dana. Ukoliko je bespašni period , obavezno suziti leto zbog zaštite od grabeži.Taranov je upoređivao tri zime zimovanje pčelinjih zajednica na medu od šečernog sirupa i čistom medu i utvrdio sledeće.Da su zajednice koje su zimovale na medu od šečernog sirupa sačuvale više pčela ali su one kasnije prijevremeno starile i odumirale tako da je na kraju efekat bio negativan, jer su u prolječe imale čak 30% manje legla od zajednica koje su zimovale na čistom medu. Za pčelare je uvjek zadovoljavajuće da vaga u mjesecu septembru bude makar na pozitivnoj nuli a još bolje ako pčele obezbjede blagu dopunu zimske zalihe. Oni pčelari koji do kraja augusta nisu svoje zajednice snadbjeli dovoljnom količinom kvalitetne hrane septembar je mjesec da se to ispravi, pčelari moraju znati da to kasnije povlači veći mortalitet pčela u rano proljeće, posebno ako se u prihrani koristi neodgovarajuća koncentracija sirupa i prekomjerna količina hrane. Kad je riječ o optimalnoj količini zmskih zaliha hrane ona zavisi od više faktora ( snaga pčelinje zajednice,tipa košnice,mjesta zimovanja) ali u svakom slučaju bi trebala da iznosi od 15-20kg meda. Razumije se pčele tokom zime neće utrošiti svu ostavljenu količinu meda i cvijetnog praha ali treba imati na umu staru pčelarsku poslovicu „ Med na medu rodi“. Raspored hrane treba da je takav da ona bude lako dostupna pčelama tokom cijelog zimskog perioda. To znači da bi početkom zime iznad klubeta trebalo da se nalaze dobri vijenci meda a sa strane ramovi dobro napunjeni medom i cvijetnim prahom. Med medljikovac može da se nađe u pripremljenoj hrani za prezimljavanje. To može da stvori velike probleme tokom zomovanja pčela. Prisustvo meda medljikovca pčelar mora da preduzme preventivne mjere, a najbolje je takav med odstraniti iz košnice i kao dopunu dodati šečerni sirup. 4. ZDRAVSTVENO STANJE Suzbijanje VAROE Varoa je parazitsko obolenje pčelinjeg društva odnosno trutovskog i radiličkog legla i odraslih pčela. Uzrokovana je krpeljom roda varoa ( Varoa Jakobsoni) Qudemans 1904 god. i (Varoa destruktor) Anderson i Treuman 2004 god. Odrasla ženka krpelja duga je 1-1,5 mm aširoka 1,5-1,8 mm i može se vidjeti golim okom.Tijelo joj je tamno smeđe pljosnato i elipsasto pokriveno hitinskim štitom koji je odozgo ispupčen a odozdo pljosnat. U prednjem dijelu tijela nalazi se usni aparat prilagođen za ubadanje i sisanje.Krpelj je veoma pokretan kreće se pomoću četiri para nogu postavljenih sa starane. Oplođena ženka ulazi u leglo prije njgovog poklapanja. Ženke krpelja preferiraju trutovsko leglo za polaganje jaja zbog niže temperature i zbog veće količine hranljivih materija. Razvoj i polna zrelost kod ženki traju 8-9 dana a 6-7 dana kod mužijaka. Oplodnja se odvija u zatvorenom leglu gdje ženka može da položi od 9 -30 jaja ali se sva ne rezviju. Svi razvojni oblici parazita hrane se hemolinfom pčelinjih i trutovskih larvi. Poznato je da ženke varoe prvenstveno polažu svoje leglo u trutovske čelije. Početkom augusta skoro da trutovskog legla više nema i varoa se orijentiše na leglo radilica. Ovo je period kad matica smanjuje polaganje jaja a varoa nastavlja razvoj, pa je nužno nastaviti sa njenim suzbijanjem. Propuštanjem prilike da se varoa suzbije krajem jula i početkom augusta veliki je rizik za opstanak pčelinje zajednice.U prisustvu velikog broja varoa, pčele gube odbrambeni imunitet i higijensko ponašanje, pa su uz prisustvo raznih virusa,kojima je uzročnik varoa podložniji oboljevanju od američke kuge, nozemoze i drugih bolesti. Suzbijanje varoe u toku medobranja dozvoljeno je samo sredstvima koja na zagađuju pčelinje proizvode. Kako varoa radije ulazi u trutivsko leglo uspješna borba sa njom može se tokom aktivne sezone voditi postavljanjem rama građevnjaka, isjecanjem trutovskog legla, ljetnim tretiranjem juli-august timolom i tretiranjem oksalnom kiselinom krajem novembra, prisustvo varoe u pčelinjoj zajednici može se držati pod kontrolom. U svijetu su registrovna tri preparata na bazi timola. To su italijanski Api Life var, švajcarski Timovar i engleski Apigard. Tretman mravljom kiselinom započinjem odma poslije oduzimanja meda. Pripremljene truleks krpe stavljam u kese od zamrzivača koje natapam sa 40 ml. 60% mravlje kiseline. Natopljene truleks krpe najprije stavljam u zamrzivač nekoliko sati , a zatim ih stavljam na satonoše iznad legla. -7- Sadržaj kiseline ispari za 4-5 dana kada ponovo postavljam natopljene krpe. I tako ponovim 4 puta. S tim da četvrti tretman uradim sa 80% kiselinom kada su malo povoljnije temperature. Poželjno je da bude ispod 20° C. Od organskih kiselna primjenjuju se: Mravlja ,oksalna i mliječna. Zimski tretman oksalnom kiselinom obavlja se nakon prestanka legla i kada se vanjska teperature spusti oko 5°C. Tretman se obavlja metodom nakapavanja direkno po ulicama na pčele. Kod ovog tretmana upotrebljava se rastvor 35 gr. dihidrata oksalne kiseline u litru šećernog sirupa (rastvor 600 gr šećera i 600 ml. vode). Po punoj ulici zaposjednutoj pčelama nakapava se 5 ml. mlakog rastvora . Ova metoda dala je odlične rezultate te se veoma raširila jer je laka i brza za izvođenje. Ne preporučuje se tretiranje iste zime dva puta, jer jedna generacija pčela smije biti tretirana oksalnom kiselinom samo jednom. Nozemoza Uzročnik nozeme je parazitska protozoa mikrospora iz roda Nozema. Za koju se smatra da živi na zajedno sa svojim domačinom oko 60 miliona godina. Nozema apis razvija se isključivo u čelijama epitela srednjeg crijeva odraslih pčela.Najbolje vrijeme za dokazivanje spore Nozeme apis je početak aktivne sezone poslije zime. Za vrijeme ljetnih mjeseci u toku medobranja teško je naći spore kod pčela. Pčele radilice predstavljaju najvažniji faktor u širenju nozemoze.Pored skračenja života posledice su još i kasniji izlazak mladih radilica na orijentacione letove, slabiji ili potpuni izostanak unosa nektara i polena, iscrplenost pčela te znatno kraće žive i na kraju u slučaju teške zaraze gubitak zajednice. Jedan od kliničkih simptoma koje pčelar može uočiti je : prljavo sače, ramovi,leto i zidovi košnoce uprljani izmetom bolesnih pčela. Promjena boje srednjeg crijeva takođe može biti klinički simptom. Kod pčela zaraženi nozemozom srednje crijevo je često otečeno i mliječne boje a kasnije postaje krečno bijelo i smanjuje se na normalnu veličinu. Mjere prevencije i zaštite Odabir dobre lokacije za smještaj pčelinjaka,rad sa jakim zajednicama, pristupačnost svježe pitke vode kao i blagovremena dijagnostika koja upučuje na dalje mjere, prestavljaju osnovu u prevenciji nozeme. Kad su u pitnju lijekovi za nozemozu ispitivanja su pokazala da fumagilin ( Fumidil B) smanjuje infekciju kod pčela bez štetnih posledica za pčele. Takođe treba istaći da mnogi lijekovi prestavljaju potencijalnu opasnost i za pčele i za čovijeka, pa se zadnjih godina spominje i nagativan uticaj fumagilina. Obzirom da je fumagilin kao lijek zabranjen u zemljama EU to se za prevenciju koriste lijekovi na bazi kalij jodida. Nozema može biti uzrokovana još jednom vrstom mikrospore pod nazivom Nosema cerana koja je otkrivena na pčelinjacima u Španiji, Francuskoj, Austriji, Njemačkoj, Italiji i drugim zemljama širom Evrope. Postoji i niz prirodnih tj.alternativnih lijekova i biljnih preparata koji se koriste u prevenciji i liječenju nozemoze. To su KAS 81, čaj od kantariona i ekstrakt od žalfije i vrijeska. 5.KLUBE Pčele su razvile izvanredan mehanizam zaštite od hladnoće. Sa padom spoljne temperature skupljaju se u klube i tako čuvaju toplotu u vitalnom prostoru svog društva.Pčele su skupljaju u klube kada se temperatura u košnici spusti na 10°C. Pčelinje klube možemo smatrati kao svojevrstan organizam koji je sposoban da reguliše temperaturu unutar svoje mase. Fiziološko stanje pčela koje zimuju posebno onih iz zimskog legla takođe je prilagođen predstoječem zimovanju. Za razliku od ljetnih pčela kod zimskih su podždrijelne žlijezde i masno tkivo bolje razvijeni i u njima je nagomilana veća količina rezervnih bjelančevinastih materija i masti. Procenat suhi materija u tijelu ovih pčela je je veći jer imaju i veću količinu hranljivih materija a ukupna količina vode u njihovim tkivima je manja. Sve ovo je važno za prilagođavanja pčele za zimovanje. Kao i kod drugih hladnokrvnih živih bića osnovni nivo metabolizma i upotrebe hrane smanjuje se sa opadanjem temperature do 10° C kada postaje minimalan. Da bi se životni proces odvijao normalno, potrebno je da hrane i kiseonika bude dovoljno, da budu neprekidno dostupni i da bude mira na pčelinjaku. Tako se stiču uslovi da klube iz okruženja lako uzima med i kiseonik a u okruženje ispušta vodenu paru ugljen dipksid i nešto toplotne energije i povremenim izletima nešto izmeta. Pčele sakupljene u klube nekoliko mjeseci „ miruju“ i ne vrše nikakve aktivnosti. Nema legla i proizvode samo onoliko toplotne energije koliko je potrebno da održe svoj organizam u životu. One ne troše med da bi zagrijale okolinu kao što to ne rade ni druga živa bića. Nadolazeći period iziskuje potpuni mir na pčelijaku a pčelaru pravu priliku da rezimira svoja iskustva iz predhodne godine.Bitno je da znamo da se odlično prilagođava promjenama spoljne temperature i da je vrlo malo osjetljivo na njene promijene kada su one u granicama preovlađujućih jesenje - zimskih temperatura. Tako je potrebna energija (potrošnja hrane) u temperaturnom području +10 do – 10 takoreći podjednaka.Proizvodnja toplote u klubetu je onolika koliko je potrebno da se nadoknadi gubitak toplote sa površine klubeta gdje temperatura treba da se održi na nivou od oko 7⁰C.Takav toplotni režim pčele održavaju koriščenjem glavnog mehanizma klubeta za termoregulaciju.To je promjena gustine kore i promjena zapremine klubeta. To znači da klube podnosi hladnoću i u normalnim uslovima i boriće se sa njom na račun umanjenja gubitaka toplote i pojačane potrošnje energije. Time će biti i povećana vlažnost.Povečana vlažnost u košnici uvećava relativnu hladnoću u košnici za klube, a pčele na to odgovaraju povečanom potrošnjom hrane čime se stvara još veća vlažnost što obično vodi ka kobnim posledicama po pčelinje društvo. Takođe negativna osobina uvečane vlažnosti je i to što dovodi do sledstvenog povečanja temperature u klubetu i po pravilu matica počinje sa polaganjem jaja.Rano zimsko leglo je veoma skupo za pčele i ima rizičan ishod. Kad je u pitanju utopljavanje nisam za to da se klube zasipa utopljavajućim materijalom koji će da zarobi vlagu , ali ni zato da se klube ogoli smatrajući dovoljno to što samo sebe grije. Potpuni odgovor je teško dati ali treba uzeti u obzir činjenicu da se iz klubeta stalno emituje toplota koja zagrijava vazduh a on se zatim širi prema hladnijim dijelovima košnice. Pošto se u toplom vazduhu nalazi vodena para ( kao produkt ishrane pčela) vrlo je važno njeno odstranjivanje prije kondenzacije. To se postiže dobrom ventilacijom koja je dijelom uslovljena i tehničkim karakteristikama određenog tipa košnice. Kako sačuvati topotu i snagu zimskog klubeta, a odstraniti vlagu? Polazeći od navedenih činjenica treba dati odgovor na pitanje: Kako pčelar ipak može da obezbjedi optimalne uslove za kvalitetno zimovanje pčela? Do konačnog odgovora možemo doći ako analiziramo bitne faktore za koje je nadležan isključivo pčelar, kao što su : košnica i prostor u njoj, veza košnice sa okruženjem( ventilacija), i izbor lokacije za pčelinjak. Obezbjeđenje dovoljno prostora Dobra ventilacija podrazumijeva obezbjeđenje dovoljno velikog prostora u košnici oko klubeta i dobro provjetravanje tog prostora. Zašto je potreban prostor oko klubeta. Polazimo i ovaj put od klubeta kao živog organizma , pčele iz okruženja nešto uzimaju i troše , proizvode toplotu,i nešto izbacuju u okruženje. Iz okruženja pčele uzimaju hranu i kiseonik. U bliže okruženje ispuštaju ( vodenu paru i ugljen dioksud). O hrani smo već rekli ostaje da im se obezbjedi nesmetan dotok kiseonika. Obzirom da u ovom periodu pčele ne vrše ventiliranje kao u toku ljeta problem gasova i zagušljivosti oko klubeta mora da riješi pčelar. Dovoljan prostor oko klubeta obezbjeđuje dobru cirkulaciju oko klubeta. Pčele tada imaju na raspolaganju dovoljne količine kiseonika, a ispušteni gasovi se neometano šire. U košnicama taj prostor se obezbjeđuje prije svega redukcijom ramova. Kad je unutrašnjost košnice dobro sređena ostaje da se obezbjedi dobra ventilacija.Drugi uslov za dobru ventilaciju je de se odgovarajućim otvorima za ventilaciju taj ipak ograničen prostor u košnicama poveže sa širim okruženjem. Pošto pčele u fazi zimovanja nisu u stanju da same ventiliraju košnicu ostaje da se promjena vazduha u njoj vrši potrebnom brzinom samo po termodinamičkim zakonima za smješe gasova. Prosto zbog neprekidne potrošnje u košnici ima manje kiseonika(13%) nego van košnice. Takođe zbog neprekidnog ispuštanja iz klubeta, u vazduhu oko klubeta ima uvjek više ugljen dioksida nego van košnice, i gotovo ima uvijek više vlage nego napolju.Pošto gasovi uvjek nastoje da izjednače koncentraciju svjež vazduh (kiseonik) stalno struji unutra a vodena para i ugljen dioksid napolje. To znači da na košnici treba obezbjediti takve otvore koji neće prigušivati cirkulaciju. Pčelareva velika briga nije mogući ulazak spoljne vlage u košnicu već kako da iz košnice izađe prije njene kondenzacije. U prirodi je problem riješen preko rupe u stablu. Valja imati na umu da su pčele u stablima na prosječnoj visini 3-5 metara, gdje je strujanje okolnog vazduha značajnije i gdje je vlažnost vazduha najćešće manja nego na površini zemlje.Rupe na stablu su manje više okrugle , prečnika oko 5cm. Površina takvog otvora je 20 cm². To nije mala protočna površina. Okrugli otvori su za prirodna i prinudna proticanja najpovoljniji. Oni su mjerilo valjanosti svih drugih otvora. Kada su u pitanju pravougaoni otvori situacija je još nepovoljnija. U principu što je visina otvora manja to je i korist od njega manja. Pošto pčelar ne može da postavlja košnice tako visoko kao što je kod pčela u stablima, mora za njih birati lokaciju bez magle, sa više sunca, uz poželjni vjetar koji nije jak. Nikako ne smiju biti pored potoka u debelim zaklonima sa malo sunca. Lokacija je vrlo bitna za dobru ventilaciju. 6.VENTILACIJA Jedna stara ruska izreka kaže: „ Vjetar izduva med iz košnice“ pa je sasvim vjerovatno da količina hrane u prolječe zavisi od vjetrova u toku zime, odnosno koliko smo naš pčelinjak zaštitili od direktnih udara vjetrova. Pčele nemaju snagu da održavaju toplotu u cijelom prostoru košnice za vrijeme hladnog vremena. Zbog toga one tome i ne teže. Zimsko klube obezbjeđuje dovoljno toplote i stvara za pčele uslove za život i za vrijeme najvećih hladnoća, ako smo im ostavili bar 15 kg što je razumni dio meda koje su one tokom godine donijele, a ne šećer i pogače koje one u košnicu nikad nisu same donijele. Tako možemo konstatovati da niska temperatura u toku zimskog perioda ne predstavlja nikakvu opasnost po pčelinju zajednicu. Vlaga je jedan od najgorih neprijatelja pčela za vrijeme zimovanja. A pčele u klubetu nisu u stanju da utiču na cirkulaciju vazduha izvan klubeta. Polazeći od ove činjenice treba dati odgovor na pitanje. Kako pčelar ipak može da obezbjedi optimalne uslove za kvalitetno zimovanje pčela. Do konačnog odgovora možemo doći ako analiziramo bitne faktore za dobro zimovanje pčela za koje je nadležan isključivo pčelar. Kao što je košnica i prostor u njoj, veza košnice sa okruženjem tj. ventilacija,izbor lokacije za pčelarenje. U praksi postoji dosta nedoumica kad je u pitanju ventilacija. Zadatak pčelara u postupku zazimljavanja nije u fizičkoj zaštiti pčelinje zajednice od hladnoće nego u njenoj biološkoj pripremi i osposobljenosti da lako prebrodi zimu. Poznato je da u Sibiru, na -40° C stepeni pčele iu nepogodnim prirodnim uslovima prezime. Zimsko leglo je veoma skupo za pčele i ima rizičan ishod. Tako pčele privremeno istroše organizam što umanjuje sposobnost kvalitetnijeg odgoja prolječnog legla. Pčelama se smanjuje dužina životai lakše obole. Nisam pristalica toga da se košnica previše utopljava i pretrpava raznim utopljavajućim materijalima (papir,deke,stiropor,karton najlon i drugo ) ali ni zato da se ogoli. Potpuni odgovor teško je dati. Pošto se u toplom vazduhu nalazi vodena para vrlo je važno njeno odstranjivanje iz plodišta prije kondenzacije. To se postiže dobrom ventilacijom koja je dijelom uslovljena i tehničkim karakteristikama košnice. Kako sačuvati toplotu i snagu zimskog klubeta , a odstraniti vlagu. To je problem koji muči mnoge pčelare jer nije nimalo jednostavan. Nije zato što tu ima više uticajnih faktora ( kvalitet zimskih pčela, hrana po obimu i kvalitetu , snaga , tip košnice,lokacija pčelinjaka, pašne prilike i drugo) koje su u sprezi sa zimskom ventilacijom na koju pčelar ipak može da ima direktan uticaj. 7.POJAVA LEGLA Krajem januara u pčelinjoj zajednici nastaju velike promjene. Period mirovanja se završava pčelinja zajednica osjeća potrebu za obnavljanjem.Iako i dalje čvrsto zbijene u klube pčele podižu temperaturu njegove unutrašnjosti, matica polaže jaja i uzgaja se leglo. Počinje nova sezona, novi ciklus razvoja u životu pčelinje zajednice. Tokom miliona godina dugog procesa evolucije , pčele su se u potpunosti prilagodile uslovima prirodnog okruženja i izgradile mehanizam sigurnog opstanka , zasnovam na promjenljivosti broja jedinki u zajednici , sposobnosti regulisanja dužine života pojedinih generacija i sakupljanju, preradi skladištenju dovoljnih rezervi hrane za period kada je u prirodi nema. Na osnovu izlaganja naučnika ruskog pčelarskog instituta,doktora Krivcova i Lebedeva u Beogradu 2001 pčelinja zajednica u svom životu tokom godine prolazi kroz pet jasno izdvojenih perioda. Prvi počinje sa polaganjem prvih jaja u januaru a traje do polovine marta odnosno do pojave prve hrane u prirodi. To je period smjene generacija zimskih pčela čiji životni vijek ističe , te postepeno nestaju a njihovo mjesto zauzimaju mlade pčele. Smjena generacije starih pčela u toku zime je uslov opstanka pčelinje zajednice. Zahvaljujući dugom životnom vijeku , naslagama masnog tkiva u svom organizmu i zimskim rezervama hrane u košnici one održavaju zajednicu i u teškim uslovima kad nema unosa nektara iz prirode. Rađa se onoliko mladih pčela koliko odumire starih. A rezerve hrane i životna energija troše se pri tome na najracionalniji način. Polovinom marta sa pojavom hrane u prirodi počinje drugi period, nazvan periodom ubrzanog razvoja legla. Pčele i njihovu prirodu treba sve više i dublje upoznavati i činiti sve u skladu sa njihovim instiktima i potrebama koje su milionoma godina sticale. Budimo sigurni daće nam one tada znati višestruko vratiti. PERIOD IZIMLJAVANJA: Izimljavanje je najkritičniji period u životu pčela . Tada pčelinje društvo prelazi iz stanja relativnog mirovanja u stanje velike aktivnosti. Pri temperaturi u klubetu 34-35 ⁰C i novo leglo ne dozvoljava da se pčele pomjeraju u pravcu hrane. To je početak zamjene zimskih pčela, koji kod optimalno zazimljnog društva traje 35 dana. Ali taj period od izimljavanja do početka bagremove paše je dosta nestabilan i kritičan za optimalan razvoj pčelinje zajednice. Često pčelari smatraju da će se jaka društva sa mladom maticom i dovoljnom količinom hrane ,dobro razvijati i napredovati bez pomoći pčelara i bez obzira na vremensku i pašnu situaciju. To nije uvjek tako, jer pčele nerado otklapaju poklopljeni med ,instiktivno štede hranu, tako da društvo u izvjesnom smislu „gladuje“ a matica polaže jaja u ograničenoj mjeri. Mart i april su odlučujući za razvoj. Tada se pčelinjoj zajednici mora pomoći ( hrana,utopljavanje,prostor, voda i drugo) kako bi ubrzali razvoj, jer su nauka i praksa potvrdile da je to moguće i opravdano.Ruska istraživanja ( Bilaš) govore o tome da kod prisustva količine meda od 8-12 kg ,pčele su bolje odnjegovale larve što se odrazilo na veću prosječnu dužinu života pčela, nego kad je u gnijezdu bilo manje hrane. Bilo je više legla za 24%, a u paši su više sakupljale meda ( 40,5kg dok su društva sa malim rezervama donijela 26,9 kg) Zato kod glavnog prolječnog pregleda moramo pored ocijene ukupnog stanja pčelinjeg društva da utvrdimo količinu hrane , da preduzmemo mjere utopljavanja. Ako pomenutih zaliha meda nema , pčele instiktivno štede hranu,smanjiće izlučivanje mlječi i ishranu larvi , rađaće se sitnije pčele sa skračenim životnim vijekom, i nedovoljno rezvijenim žlijezdama,što ne samo da će se odraziti na smanjenje brojnog stanja pčelinjeg društva i smanjenje iskorištenja prve paše, već takve pčele neće moći adekvatno da odgaje ni naredne generacije pčela zbog svog sopstvenog nepotpunog fiziološkog razvoja. Ako hrane ima moramo je staviti u „aktivan“ položaj kako bi se pčele prinudile da je koriste .Krajem marta i na dalje , podsticajni razvoj jačih pčelinjih društava može se vršiti okretanjem plodišnog nastavka za 180⁰. Kako je leglo uvjek bliže letu a med udaljeniji od njega. Pčele ne trpe med blizu leta intenzivno ga odnose i razmještaju na bezbjednija mjesta , udaljenija od leta dok jedan dio pojedu. Tako se oslobađa veliki broj ćelija u koje matica može položiti jaja , a istovremeno sa dodatnom ishranom pčela vrši kontinualna stimulacija matice da zaliježe. Treba imati u vidu da ovo ne smijemo raditi kod slabih društava jer mali broj pčela ne može pokriti sada razvučeno leglo, pa se ono može prehladiti. Utopljavanje u toku zime nije imalo naročitu funkciju , ali zato u proljeće itekako ima značaja.
Cilj proljećnog razvoja je tempiranje maksimalnog razvoja pčela baš na dan početka paše. To je vrlo često nedostižan cilj , iz više razloga . Ali svi pčelari trebaju da tokom prolječnog razvoja teže baš njemu. To je cilj koji nam garantuje visok prinos na paši. Mnogi dugogodišnji pčelari su se uvjerili da najviše meda ne dobijaju uvjek od zajednica koje su najbolje izimile, najbolje krenule sa velikom količinom legla u rano proljeće i izgledale da će dati maksimalan prinos, već da zajednice koje su imale najveću površinu pod leglom na 20 dana prije početka paše. Samo tako tempirani razvoj obezbjeđuje idealan odnos starosnih grupa pčela za iskoriščenje paše. Samo u ovom slučaju svaka pčela radi onaj posao koji joj po starosti odgovara.Taj trenutak je otprilike početak aprila to se postiže proširenjem legla, najčešće se radi dodavanje več izgrađenog rama uz konstantni dotok hrane. To se obezbjeđuje bilo dodavanjem stimulativne pogače, ili šećernog sirupa, a još najbolje stimulativnim otvaranjem ramova sa medom. Takođe mnogi pčelari prije vremenim dodavanjem nastavka proširuju prostor iznad plodišta.U našoj pčelarskoj literaturi ovaj manevar ima precijenjenu vrijednost jer se u praksi dešava da mnogo češće ima negativne nego pozitivne posledice. Zapravo mnogo je primjenljiviji kod Fararove košnice niskih nastavaka (170cm) nego kod LR košnice. Pojedini pčelari zajednicama pomažu i stavljanjem folije preko plodišnih nastavaka. Vidljivo je da se u tom slučaju zajednica ponaša komotnije.U dobrom broju godina se zaista i razvija bolje i brže, ali je pitanje šta se dešava u nepovoljnim godinama sa čestim prodorima naglih hladnih talasa, koji neprirodno ubrzan razvoj legla mogu da presjeku i uspore.Zato smatram da folja može da pomogne ali da nosi i izvjestan rizik sa sobom.Svakako da folija ima najveće efekte kod ionako jakih zajednica.
